Nơi yên nghỉ của nhà nho cả đời vì nước, vì dân  

Cụ Nguyễn Sinh Sắc kê toa bốc thuốc trị bệnh cho bà con (tranh vẽ)

Cụ Phó bảng Nguyễn Sinh Sắc - thân sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh, người làng Sen (nay thuộc xã Kim Liên, tỉnh Nghệ An), sinh năm Nhâm Tuất (1862), trong một gia đình nông dân. Cha là Nguyễn Sinh Nhậm, mẹ là Hà Thị Hy. Cha mẹ mất sớm, Nguyễn Sinh Sắc về sống với người anh cùng cha khác mẹ là Nguyễn Sinh Trợ (Thuyết).  

Thuở nhỏ, cậu bé Sắc nổi tiếng thông minh và hiếu học, nhà anh Trợ nghèo nên cậu thường ngồi học trên lưng trâu. Năm 16 tuổi, được nhà nho Hoàng Xuân Đường ở làng Hoàng Trù (tức làng Chùa, nay thuộc xã Kim Liên) nhận về nuôi và cho ăn học. Đến năm 1883, nhà nho Hoàng Xuân Đường gả con gái lớn là Hoàng Thị Loan cho Nguyễn Sinh Sắc và hai vợ chồng sinh được bốn người con: Nguyễn Thị Thanh, Nguyễn Sinh Khiêm, Nguyễn Sinh Cung (Hồ Chí Minh) và Nguyễn Sinh Nhuận (Nguyễn Sinh Xin, mất lúc nhỏ).

Khu mộ Cụ Phó bảng Nguyễn Sinh Sắc

Năm Giáp Ngọ (1894), Nguyễn Sinh Sắc đỗ Cử nhân. Năm sau, không đậu kỳ thi Hội, dù gia đình nghèo nhưng Cụ quyết tâm theo đuổi khoa cử. Năm Tân Sửu (1901), Cụ đi thi Hội với tên mới là Nguyễn Sinh Huy và đỗ Phó bảng. Với quan niệm “học để làm người, không phải học để làm quan”, trong bối cảnh đất nước bị thực dân Pháp đô hộ, Cụ nhiều lần từ chối lời mời ra làm quan của triều đình. Khi buộc phải nhận chức, Cụ vẫn giữ lối sống thanh liêm, hết lòng vì dân. Vì cương trực, không thỏa hiệp với cường hào, Cụ bị triều đình cách chức. Sau đó, Cụ được Bộ Hình báo cho biết “tái bổ kinh chức” nhưng Cụ không quan tâm, mà vào ngay Sài Gòn khoảng tháng 10/1910. 

Từ đó, Cụ vào Nam, hành nghề thuốc, dạy chữ Nho và gặp gỡ nhiều sĩ phu yêu nước như Phan Bội Châu, Phan Châu Trinh. Từ khi Nguyễn Tất Thành ra đi tìm đường cứu nước (ngày 05/6/1911), Cụ ở lại Nam kỳ, tiếp tục hoạt động và truyền bá tinh thần yêu nước.

Cụ đến Cao Lãnh lần đầu vào năm 1917, tại đây, Cụ vừa xem mạch ra toa, vừa nhận dạy thêm nghề thuốc và chữ Nho cho năm, bảy người vốn đã là thầy thuốc ở địa phương. Đến năm 1919 thì rời Cao Lãnh, tiếp tục tới nhiều tỉnh, thành Nam bộ để gặp gỡ những người đồng chí hướng và truyền bá tư tưởng yêu nước.     

Nhân dân Hòa An tiếc thương trước sự ra đi của cụ Phó bảng Nguyễn Sinh Sắc (tranh vẽ)

Cuối năm 1927, Cụ về ở hẳn tại Cao Lãnh thời điểm phong trào yêu nước ở đây phát triển mạnh. Thường ngày, buổi sáng, theo con đường mòn, ngang chùa Hoà Long, qua cây cầu nhỏ bắt ngang rạch Ông Rượu, Cụ đi bộ ra chợ Cao Lãnh xem mạch ra toa ở tiệm thuốc Hằng An Đường, chiều ở nhà làm thuốc hoặc đi thăm bệnh. Người giàu, Cụ lấy tiền, người nghèo, Cụ xem mạch và hốt thuốc không lấy tiền. Bà con làng Hòa An cảm mến và quý trọng Cụ là một nhà nho, một ông thầy thuốc giỏi, có lòng thương người.

Cuối tháng 11/1929, cụ Sắc lâm trọng bệnh. Do tuổi cao và bệnh nặng, Cụ qua đời vào đêm 26 rạng 27/11/1929 (nhằm đêm 26 rạng 27 tháng 10 năm Kỷ Tỵ), thọ 67 tuổi, được đồng bào làng Hòa An - Cao Lãnh an táng bên cạnh Miễu Trời Sanh (tức chùa Hoà Long ngày nay). 

Bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị di tích Quốc gia đặc biệt 

Tổng Bí thư Tô Lâm dâng hương tại mộ Cụ Phó bảng Nguyễn Sinh Sắc trong chuyến thăm và làm việc với tỉnh Đồng Tháp vào ngày 11/12/2024 

Sau ngày miền Nam hoàn toàn giải phóng, song song với việc khắc phục hậu quả chiến tranh, ngày 22/8/1975, Tỉnh ủy, Ủy ban nhân dân tỉnh Đồng Tháp đã tiến hành tu bổ, tôn tạo Khu di tích Mộ cụ Nguyễn Sinh Sắc gồm các hạng mục: Vòm mộ, hồ sao, đài sen, nhà kiếng, nhà bát giác và dãy nhà chữ nhật liền kề v.v. Công trình được khánh thành vào ngày 13/02/1977.   

Nhân dịp kỷ niệm 100 năm ngày sinh của Chủ tịch Hồ Chí Minh (19/5/1890 -19/5/1990), tỉnh Đồng Tháp đã tiến hành khởi công xây dựng mô hình Nhà sàn và Ao sen Đồng Tháp mang tên “Công trình tấm lòng” trong khu di tích. Công trình này mang ý nghĩa thể hiện ước mong tha thiết của đồng bào miền Nam nói chung và Nhân dân Đồng Tháp nói riêng là được đón Bác vào thăm; đồng thời mong muốn gián tiếp đưa Bác về bên cạnh người cha kính yêu của mình.  

Ngày 09/4/1992, Khu di tích đã được Bộ Văn hóa, Thông tin và Thể thao (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) công nhận Di tích cấp quốc gia. Đến năm 2010, Đồng Tháp khánh thành công trình “Bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị Khu di tích Cụ Phó bảng Nguyễn Sinh Sắc”, với diện tích sau khi mở rộng gần 9ha, trong đó xây dựng mới nhà trưng bày về cuộc đời và sự nghiệp Cụ Phó bảng Nguyễn Sinh Sắc, đặc biệt phục dựng lại một góc làng Hòa An xưa với 02 hạng mục: Tái hiện các nhà di tích gắn với Cụ Nguyễn Sinh Sắc và phục dựng một số nhà truyền thống làng Hòa An xưa.  

Tháng 9/2025, Dự án “Tu bổ, tôn tạo và phát huy giá trị Khu Di tích Nguyễn Sinh Sắc” được khánh thành. Các hạng mục công trình, di tích được tu bổ, tôn tạo gồm: Vòm mộ, đền thờ, hồ sao, mô hình Nhà sàn Bác Hồ và ao cá, nhà trưng bày về cuộc đời và sự nghiệp Cụ Phó bảng Nguyễn Sinh Sắc, một góc làng Hòa An xưa v.v.. 

Ngày 11/9/2025, Di tích lịch sử Mộ cụ Phó bảng Nguyễn Sinh Sắc được Thủ tướng Chính phủ xếp hạng Di tích quốc gia đặc biệt. 

Hiện nay, Khu di tích Nguyễn Sinh Sắc tọa lạc trên diện tích hơn 88.000 m² tại số 137, đường Phạm Hữu Lầu, phường Cao Lãnh. Đây là một trong những điểm du lịch tiêu biểu của tỉnh, một địa chỉ đỏ để tổ chức sinh hoạt về nguồn, giáo dục truyền thống lịch sử và lòng yêu quê hương, đất nước cho cán bộ, đảng viên và Nhân dân, nhất là thế hệ trẻ. Hằng năm, nơi đây đón hàng trăm ngàn lượt khách trong và ngoài nước đến viếng thăm.

Tri ân đối với một nhà nho yêu nước  

Lãnh đạo tỉnh dâng hương mộ Cụ Phó bảng Nguyễn Sinh Sắc nhân Lễ giỗ năm 2024

Hằng năm, vào ngày 27 tháng 10 âm lịch, Đảng bộ và Nhân dân tỉnh Đồng Tháp long trọng tổ chức Lễ giỗ Cụ Phó bảng Nguyễn Sinh Sắc. Buổi lễ thu hút đông đảo người dân trong và ngoài tỉnh tham dự, trở thành nét văn hóa đặc trưng của quê hương Đồng Tháp.  

Năm nay, Lễ giỗ lần thứ 96 của cụ Phó bảng Nguyễn Sinh Sắc sẽ diễn ra từ ngày 14 – 16/12/2025 gồm 02 phần chính: Lễ và Hội. Đây không chỉ là dịp tưởng nhớ công lao của Cụ, mà còn góp phần giáo dục đạo lý “Uống nước nhớ nguồn”, quảng bá hình ảnh Đồng Tháp đến bạn bè gần xa. 

Trong đó, phần Hội gồm các hoạt động như: Trưng bày, triển lãm, trang trí tiểu cảnh, sinh hoạt truyền thống văn hóa, văn nghệ; thể dục - thể thao; tổ chức các trò chơi dân gian; tổ chức gian hàng ẩm thực - sản phẩm OCOP - đặc sản Đồng Tháp - quà lưu niệm; Hội thảo khoa học cấp tỉnh v.v..  

Không chỉ là điểm tham quan, Khu di tích còn là địa chỉ đỏ giáo dục truyền thống yêu nước 

Riêng phần Lễ được tổ chức theo nghi thức truyền thống, gồm: Lễ cúng Tiên thường, chính lễ và Lễ cúng Hậu thường. Đặc biệt, dịp này, tỉnh Đồng Tháp cũng tổ chức Lễ đón nhận Bằng xếp hạng Di tích quốc gia đặc biệt Mộ cụ Phó bảng Nguyễn Sinh Sắc và khánh thành công trình “Tu bổ, tôn tạo và phát huy giá trị khu di tích Nguyễn Sinh Sắc”.  

Từ một ngôi mộ đơn sơ giữa làng Hòa An, Khu di tích Mộ Cụ Phó bảng Nguyễn Sinh Sắc hôm nay đã trở thành không gian văn hóa – lịch sử đặc biệt của Đồng Tháp và cả nước. Đây là nơi nhân dân gửi gắm lòng tri ân đối với người cha hiền đức đã nuôi dưỡng tâm hồn và nhân cách Chủ tịch Hồ Chí Minh – vị lãnh tụ vĩ đại của dân tộc. Không chỉ là điểm tham quan, nơi đây còn là “trường học không sách vở”, góp phần bồi đắp tình yêu quê hương, đất nước cho thế hệ mai sau.  

Việt Tiến